Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Ekspozycja stała "Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję" w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Details: Category: Ekspozycja stała; Published on Sunday, 19 August 2012 12:27

Oryginalność owych muzycznych obiektów, ich „duchowa natura”, uroda formy i detalu, zrodzona z kreatywności ludowego twórcy, w powiązaniu z prezentacją dźwięku i funkcją, jaką spełniały w kulturze ludu, w ich życiu codziennym, obrzędach, w powiązaniu z praktyką wykonawczą i zachodzącymi w niej zmianami – to główne założenia stałej wystawy pt. Instrumenty… – zobaczyć i usłyszeć tradycję w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu.

Wystawa ta ukazuje ludowe polskie instrumentarium w interdyscyplinarnym entourageu oryginalnych obrazów i fotogramów prezentujących rysunki, grafiki, archiwalne zdjęcia dokumentujące instrument w ikonografii i przedstawiające go jako inspiratora artystów. Instrumenty prezentowane są w dwóch segmentach: w zarysach czterech podstawowych grup, respektowanego do chwili obecnej podziału wg Hornbostla i Sachsa (idiofony, membranofony, chordofony, aerofony), a także w układzie kapel reprezentujących najbardziej charakterystyczne regiony; te są wyborem z najliczniejszego zbioru polskich ludowych instrumentów, będącego w posiadaniu szydłowieckiego muzeum.

Wystawa stała – ożywiona wyobraźnią plastyka, multimediami, zaaranżowana według wspomnianego klucza instrumentologicznego i wynikającego z praktyki wykonawczej – to frapująca „instrumentoteka”, w której prezentowany muzyczny obiekt przykuwa uwagę oryginalnością formy, wzrusza wynikłą z nieudolności twórcy nieporadną brzydotą. Budząc zainteresowanie zwiedzającego, „uruchamia” potrzebę poznania instrumentu w szerszym kontekście, wiedzie ku ścieżce informacji aplikowanej w multimediach i poprzez dotyk otwiera „ukryty świat” instrumentu, dodatkowo ilustrowany umieszczoną na ekranach i panelach ikonografią, z informacjami o budowie instrumentu, jego historii i funkcji. Odpowiada na wiele pytań, np.: Dlaczego wiejscy muzycy nie kupowali nowych, fabrycznych instrumentów? Co to są „dłubane skrzypce”? Dlaczego harmonia przekonfigurowała skład wiejskiej kapeli? Czy dudy to kobza?

Wystawa szydłowiecka poprzez instrument wprowadza odbiorcę w dawny świat kultury muzycznej „włościan” XIX i 1. połowy XX w., których życie przepełnione było ciężką pracą i walką o podstawy egzystencji. Mieli oni jednak naturalną potrzebę spotykania się, wspólnego spędzania czasu. Praca, kultywowanie obrzędów religijnych, radość i smutek dnia codziennego rozwijały tkwiącą od zarania w człowieku potrzebę kontaktu z muzyką. „Inkubowała” muzykę ludu, którą ten przez wieki przekazywał z pokolenia na pokolenie metoda „słuchową”, tj. bez używania zapisu nutowego. Ta potrzeba kontaktu z muzyką generowała rozwój talentów wykonawców i budowniczych instrumentów.

Dziś instrumenty są skromnymi, ale niezwykle wyrazistymi świadkami kultury, jako wytwór ludzkiej ręki stają się kopalnią wiedzy o życiu jednostki, które je wytworzyło, ale również życiu ludzkości (K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Warszawa 1968).

dr Aneta Oborny
Dyrektor MLIM
Kurator wystawy

Sień Radziwiłłów – Sala kapel ludowych

Details: Category: Ekspozycja stała; Published on Saturday, 18 August 2012 12:47

Przekraczając progi muzeum, zwiedzający wchodzi do Sieni Radziwiłłów, gdzie znajduje się 8 stanowisk z instrumentami „tworzącymi” składy kapel ludowych z najważniejszych polskich regionów etnograficznych. Jako pierwsza (na lewej „pierzei”) prezentowana jest Kapela z Beskidu Śląskiego (skrzypce i gajdy śląskie) i Beskidu Żywieckiego (skrzypce i dudy żywieckie), w bliskim sąsiedztwie z Kapelą Podhalańską (troje skrzypiec i basy podhalańskie). Dalej, przemieszczając się zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, ukazane są tradycje instrumentalne Wielkopolski, kultywowane w uroczystych i ważnych momentach życia ludu. Prezentowane są: Kapela Wielkopolska z kozłem białym (weselnym), Kapela Wielkopolska z kozłem czarnym (ślubnym) i mazankami oraz Kapela Wielkopolska z dudami. W bezpośrednim sąsiedztwie znajdzie się Kapela Szamotulska (skrzypce, maryna, klarnet C). Kierując się dalej do centrum Polski (na prawej „pierzei”), widzimy jedną z najbardziej typowych, funkcjonująca od początku XX w., Kapelę z Małopolski Północnej (Radomskie) (skrzypce, harmonia trzyrzędowa ręczna 24-basowa, bębenek obręczowy). Ostatnie stanowisko zajmuje kapela funkcjonująca na południowo-wschodnich terenach Polski – Kapela Rzeszowska (skrzypce, cymbały, klarnet Es, basy rzeszowskie).

Komnata Radziwiłłów I

Details: Category: Ekspozycja stała; Published on Friday, 17 August 2012 20:51

Ze względu na praktykę wykonawczą i tradycje muzyczne kultywowane na terenie całej Polski, jak też względy ekspozycyjne, edukacyjne i naukowe, zaplanowano ścisłą relację położenia między bębnami, harmoniami a skrzypcami. Celowym było umieszczenie bębnów po prawej stronie harmonii, a skrzypiec po ich lewej stronie, ponieważ to naturalny układ tych instrumentów w praktyce muzycznej, pokazany już na przykładzie Kapeli Mazowieckiej.

W tej sali prezentowane są membranofony: pocierane z Kaszub i Ziemi Chełmińskiej: burczybasy oraz uderzane: kocioł jako instrument obrzędowy i historyczny, a także bębny jedno- i dwumembranowe do dziś używane w kapelach ludowych całej Polsce.

Dalej znajduje się bogata kolekcja harmonii - instrumentów z grupy idiofonów dętych języczkowych, w których źródłem dźwięku są metalowe języczki przelotowe. Na ekspozycję wybrano najciekawsze i najpiękniejsze przykłady z bogatej kolekcji ponad 200 instrumentów tego typu, które ukazują hipotetyczną ewolucję i etapy rozwoju budowy tego instrumentu, jaki nastąpił od końca XIX w. do połowy XX w. oraz różnorodność motywów zdobniczych, wykonanych metodą intarsji, inkrustacji i grawerowania. W szczególności prezentowane są harmonie ręczne i pedałowe, zbudowane w polskich zakładach organmistrzowskich takich jak: Piotr Stamirowski, Franciszek Mejer, Alfred Nabe i wielu innych, które do czasu II wojny światowej prężnie działały w Warszawie i innych miastach Polski.

W dalszej części wystawy znajdują się chordofony smyczkowe skrzypce, mazanki, złóbcoki, basy, wykonane przez polskich twórców ludowych na wzór profesjonalnych form, a także proste „prymitywne” przykłady instrumentów dla dzieci:. Na szczególną uwagę zasługują najstarsze zabytki z kolekcji muzealnej, udostępnione zwiedzającym: mazanki z k. XIX w. oraz złóbcoki prawdopodobnie z 1705 r.

Na wystawie prezentowane są również chordofony uderzane: skrzypce diabelskie kaszubskie, gdzie pełnią funkcję perkusyjną, skrzypce diabelskie kurpiowskie do akompaniowania lub gry solowej, oraz cymbały rzeszowskie i wileńskie, rozpowszechnione na południu i północnym-wschodzie Polski.

W sąsiedztwie chordofonów prezentowany jest obraz ze zbiorów szydłowieckiego muzeum autorstwa Abrahama Weinbauma (1890-1943) Muzykujący Żyd z 1931 r. Przedstawiony jest na nim młody Chasyd, trzymający w ręku chordofon.

Następne stanowisko poświęcone jest instrumentom „rekonstruowanym”, które zostały zbudowane przez profesjonalnych lutników jako kopie oryginalnych zachowanych instrumentów kompletnych, takich jak: oktawka, pochodzące z wykopalisk archeologicznych: fidel płocka z XVI w., gęśle opolskie X/XI w. i gęśle gdańskie XIII w., lub instrumentom odtworzonym na podstawie wzmianek w dostępnej literaturze z końca XIX w. – przykładem jest suka zbudowana według rysunku-akwareli Wojciecha Gersona z 1895 r. i rysunku Tadeusza Dowgirda z 1888 r. Wyjątkowa dla tych instrumentów jest ich budowa i technika gry, popularna niegdyś na terenie Polski (system „paznokciowy” stosowany w suce i fideli płockiej, polegający na skracaniu strun paznokciem a nie opuszkami palców, zanikł w XIX w., czy technika gry na gęślach gdańskich, polegająca na skracaniu strun palcami i szarpaniu, a nie pocieraniu smyczkiem).

Na wystawie znalazły się również chordofony pocierane – tu funkcję smyczka pełni koło, wprawiane w ruch za pomocą korbki, a struny skracane są klawiszami, do których przytwierdzone są tzw. tangenty. Przykładem tego typu instrumentów jest lira korbowa z Rzeczniówki k. Krzemieńca, datowaną na koniec XIX w., pochodząca z kolekcji Jadwigi i Mariana Sobieskich oraz współczesna lira wykonana przez S. Wyżykowskiego w 1993 r.

Komnata Radziwiłłów II

Details: Category: Ekspozycja stała; Published on Friday, 17 August 2012 12:56

W tej sali prezentowane są aerofony: jednogłosowe sierszeńki służące młodym adeptom muzyki dudziarskiej do nauki gry i wielogłosowe dudy wielkopolskie, kozioł biały - weselny i czarny – ślubny oraz dudy żywieckie, gajdy śląskie i dudy podhalańskie, z piszczałką melodyczną oraz burdonową, która wydaje jednotonowy dźwięk współbrzmiący z melodią. Ekspozycja tych instrumentów wzbogacona jest oryginalnym obrazem autorstwa Panateona Szyndlera (1846-1905) pt. Kobziarz z 1879 r. (wł. Muzeum Narodowego w Krakowie), pokazywanym na Pierwszej Polskiej Wystawie Muzycznej w Warszawie w 1888 r.

W dalszej części wystawy prezentowane są idiofony (instrumenty samodźwięczne) różnego typu i o różnej wielkości, wykonane z drewna, metalu i skóry, pogrupowane ze względu na sposób wydobywania z nich dźwięku: marszelnik z lubelskiego, berło dzwonkowe z Kartuz, kij potrząsany, parłaczka, grzechotki, kołatki, w tym: klekotki i trzaskawki, dzwonki i janczary (uderzane i potrząsane), a także terkotki, w tym: trajkotki i jargotki, terkotki taczkowe i tarapaty (pocierane).

Ważnym i ciekawym elementem wystawy są też aerofony o mniejszych gabarytach i różnorodnych formach. Przykładem aerofonów swobodnych jest biczyk do tańca z Wielkopolski. Aerofony właściwe wargowe:piszczałki, gwizdki i okaryny, usystematyzowane są według najnowszych badań naukowych. Najliczniej prezentowana jest grupa gwizdków, ze względu na ich ciekawe, nietypowe, tradycyjne i nowoczesne formy zoo- i antropomorficzne, które również są świadectwem pomysłowości i wizji twórczych ich autorów, jak i czerpania inspiracji z życia codziennego;. Aerofony właściwe stroikowe reprezentowane są przez proste instrumenty, wytworzone z naturalnych materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, począwszy od: listków, trawek, kory, piskawek z żyta czy gwizdków z ptasich piór, po większe formy: rożek pasterski, rożek wierzbowy (pierdziel). Natomiast aerofony właściwe ustnikowe przez instrumenty wykonane w fabrykach polskich i zagranicznych z metalu i elementów pochodzenia zwierzęcego: rogi i trąbki naturalne oraz sygnałowe. Do aerofonów właściwych ustnikowych zalicza się też ludowe instrumenty sygnalizacyjne i pasterskie, występujące na Podlasiu, Kurpiach, Mazowszu, Pomorzu, Beskidach i Podhalu: ligawy, bazuny, trombity, rogi pasterskie. Ich pochodzenie sięga IX w., a tradycja używania przetrwała w zależności od ich funkcji, czy to wygrywania sygnałów ostrzegawczych na nadwiślańskich i mazowieckich łąkach, czy sygnalizowania rozpoczęcia mszy roratniej w Adwencie, czy wygrywania pasterskich sygnałów lub hejnałów powitalnych Słońcu w górach

Zbiory muzealne

Details: Category: Ekspozycja stała; Published on Friday, 17 August 2012 11:59

Muzeum posiada w swych zbiorach prawie 3 tys. muzealiów etnograficznych i historyczno-artystycznych. Zbiory te pod względem liczebności i oryginalności nie mają odpowiednika w kraju. Tworzą je polskie instrumenty ludowe i narzędzia muzyczne, wykonane zarówno przez ludowych twórców oraz profesjonalistów, instrumentarium niemieckie, austriackie, czeskie, włoskie, francuskie czy rosyjskie, instrumenty dawniej używane były przez muzykantów wiejskich, a także rekonstrukcje instrumentów, które znane są tylko z przekazów źródłowych.